Ηθικός αυτουργός για τη συνέντευξη που ακολουθεί είναι η Διευθύντρια Σύνταξης του περιοδικού. Πρόσφατα μου έστειλε ένα ηλεκτρονικό μήνυμα για το προτεινόμενο πρόσωπο: «Αντώνης Κογεβίνας»
Το αποδέχθηκα χωρίς δεύτερη σκέψη… Τον Αντώνη τον γνωρίζω λίγο, κυρίως θα έλεγα σαν ακροατής ομιλιών του σε Συνέδριά μας. Από τις ομιλίες του πάντα έφευγα σοφότερος. Απλός, παραστατικός, εύστοχος, παρουσιάσεις με σαφήνεια και καθαρά μηνύματα. Το αποτέλεσμα της συνέντευξης ήταν προδιαγεγραμμένο, δεν έχετε παρά να διαβάσετε τη συνέχεια….
Ο Αντώνης Κογεβίνας σπούδασε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και ειδικεύτηκε στην Γαστρεντερολογία στον Ευαγγελισμό. Από το 1987 κατοικεί και εργάζεται σαν ιδιώτης γαστρεντερολόγος στην Κέρκυρα. Υπήρξε Πρόεδρος του Ιατρικού Συλλόγου Κέρκυρας, Πρόεδρος της Ιατροχειρουργικής Εταιρείας Κέρκυρας και εκπρόσωπος της ΕΠΕΓΕ στην UEMS.
Γιατί επιλέξατε να πάτε στην Κέρκυρα σε μια εποχή που υπήρχε ζήτηση για γαστρεντερολόγους στην Αθήνα;
Ευχαριστώ για τη δυνατότητα που μου δίνετε να εκφράσω μερικές σκέψεις μέσα από την κεντρική αυτή στήλη του περιοδικού.
Γιατί Κέρκυρα; Υπάρχει ένα γνωμικό που λέει ότι “Ο τρόπος που περνάς τις μέρες σου είναι ο τρόπος που περνάς τη ζωή σου”. Σκέφθηκα λοιπόν να διαλέξω κάποιο μέρος που θα μου άρεσε να ζω. Όταν απέκτησα την ειδικότητα γαστρεντερολογίας, η Αθήνα ήταν μια δυσάρεστη πόλη για να ζεις. Είχε ένα τεράστιο κυκλοφορικό πρόβλημα, είχε απίστευτη ρύπανση και υποβαθμισμένη ζωή. Αυτά άλλαξαν μετά το 2004 Το 1987 όμως ήταν μια σχετικά εύκολη απόφαση και οι επιλογές μου ήταν Κέρκυρα ή εξωτερικό.
Ήταν καλή επιλογή;
Δεν ήταν κακή επιλογή γιατί μου χάρισε πολλές ευτυχισμένες στιγμές. Η λογική, που ίσως δημιουργεί αναστολές για τέτοιες αποφάσεις, είναι ένα εργαλείο που χρησιμεύει για να αποφασίσει κανείς. Στο τέλος όμως η ερώτηση αφορά στο συναίσθημα: Είσαι ευτυχισμένος όπως ζεις; Όπως λέει ο Β. Russell “Τα συναισθήματα είναι εκείνα που κάνουν τη ζωή μας ενδιαφέρουσα. Είναι αυτά που μας κάνουν να αισθανόμαστε ότι είμαστε αξιόλογοι σαν υπάρξεις.” Νομίζω λοιπόν ότι έκανα καλά.
Κάνατε την ειδικότητα στο Ευαγγελισμό. Τι θυμάστε από τα χρόνια εκείνα;
Ήταν μια πολύ καλή κλινική με διευθυντή τον καθηγητή Ορέστη Μανούσο που είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις ΙΦΝΕ, που μάλιστα τις έλεγε ΙΦΕΝ. Ενδιαφερόταν για τους συνεργάτες του, τους βοηθούσε να προχωρήσουν και είχε τη στόφα του κλασσικού κλινικού ιατρού. Είχε ανοικτό μυαλό και είχε καταφέρει να διακριθεί η κλινική, πριν φύγει για να γίνει καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Τον τελευταίο χρόνο είχα διευθυντή τον Αλέκο Αυγερινό που ήταν ένας πρωτοπόρος επεμβατικός γαστρεντερολόγος που σε έσπρωχνε να τολμήσεις να κάνεις πράγματα. Η εμπειρία κοντά του ήταν πολύτιμη.
Ήσασταν ο πρώτος ιδιώτης γαστρεντερολόγος που εγκαταστάθηκε εκτός κέντρου (Αθήνας, Θεσσαλονίκης) οργανώνοντας μιαν ενδοσκοπική μονάδα. Ποιά ήταν τα προβλήματα που αντιμετωπίσατε;
Πηγαίνοντας στην Κέρκυρα ήμουν εξ ορισμού μια απειλή για τους ακτινολόγους, που έκαναν την ακτινογραφική διερεύνηση του πεπτικού και για τους παθολόγους, που χειρίζονταν τα περιστατικά. Ήξερα ότι έπρεπε να το χειριστώ προσεκτικά. Οι ενδοσκοπήσεις ήταν κάτι άγνωστο στην καθημερινή πράξη. Προσπάθησα να συνεργαστώ με όλους τους ιατρούς, σεβόμενος τη δουλειά τους. Έχω τη αίσθηση ότι σιγά-σιγά αμβλύνθηκε το αίσθημα απειλής.
Για να ανταγωνιστώ τη δύναμη που έχει η εικόνα των ακτινολογικών εξετάσεων, προσπάθησα να δείξω την πολύ ανώτερη εικόνα της ενδοσκόπησης, που δεν ήταν γνωστή στους ιατρούς και στο κοινό. Δεν υπήρχαν ακόμα τα βιντεοενδοσκόπια και οι εκθέσεις των ενδοσκοπήσεων σε όλη την χώρα είχαν μόνον κείμενο. Φωτογράφιζα λοιπόν μέσα από το ινοσκόπιο, προσαρμόζοντας μια φωτογραφική μηχανή στον προσοφθάλμιο. Σε συνεργασία με ένα φωτογραφείο που ήταν κάτω από το ιατρείο μου, μέσα σε 15-20 λεπτά καταφέρναμε να εμφανιστεί και να τυπωθεί η έγχρωμη φωτογραφία που συνόδευε την έκθεση! Το αποτέλεσμα ήταν πολύ χειροπιαστό.
Μεγάλη βοήθεια επίσης προσέφεραν οι καλές κουβέντες πολλών γαστρεντερολόγων του κέντρου, οι οποίοι παρότρυναν τους Κερκυραίους που πήγαιναν στην Αθήνα να με εμπιστευτούν, λέγοντας πχ “γιατί ήρθατε εδώ αφού έχετε στην Κέρκυρα κτλ”. Αυτό μέτρησε περισσότερο απ’ όσο φαντάζεστε και ειλικρινά τους ευχαριστώ όλους πάρα πολύ.
Πώς είναι η ζωή ενός ιδιώτη γαστρεντερολόγου σε μια επαρχιακή πόλη;
Υπάρχουν καλά και κακά. Κατ’ αρχάς οι εξελίξεις στην γαστρεντερολογία δεν έρχονται αυτόματα να σε βρουν, όπως συμβαίνει σε ένα νοσοκομείο του κέντρου όπου συναλλάσσεσαι και συζητάς όλη μέρα με άλλους συναδέλφους. Όλα πρέπει να πας να τα φέρεις εσύ.Ένα-ένα. Αυτό τα κάνει όλα λίγο πιο δύσκολα αλλά παράλληλα σε αναγκάζει να σκέφτεσαι από την αρχή μερικά πράγματα που θα θεωρούσες δεδομένα, και να βρίσκεις καλύτερες λύσεις. Για παράδειγμα αναφέρω τη διαδικασία απολύμανσης των ενδοσκοπίων,Αναγκάστηκα να αλλάξω σημαντικά αυτό που είχα δει να γίνεται στα νοσοκομεία της χώρας.
Από την άλλη πλευρά στην επαρχία υπάρχει μια σιωπηλή κοινή παραδοχή ότι δικαιούσαι να βρίσκεται πιο πίσω από την πρωτεύουσα, απλά γιατί είσαι… επαρχία. Είναι μια νοοτροπία που με ενοχλεί αφάνταστα και δεν δικαιολογείται σήμερα που υπάρχει internet, υπηρεσίες courier, απευθείας επικοινωνία με κάθε άκρη της γης και που ο κόσμος όλος είναι πρακτικά online. Υπάρχει μια αρχή που διατύπωσε εύστοχα ο Benz, της Mercedes-Benz, που λέει ότι “αν δεν ξεπεράσεις εσύ τον εαυτό σου , θα σε ξεπεράσει κάποιος άλλος” Πρέπει λοιπόν να στοχεύεις στο καλύτερο που μπορείς να σκεφτείς, ακόμα και αν δεν έχεις απειλητικό ανταγωνισμό. Το μέτριο είναι ο προθάλαμος του ακόμα πιο μέτριου.
Η κοινωνική ζωή στην επαρχία έχει τις ιδιαιτερότητές της. Τα καλά νέα διαδίδονται εύκολα, αλλά και τα κακά επίσης. Έχεις μιαν αναγνώριση που διευκολύνει μερικές φορές, αλλά άλλες φορές στερείσαι την ιδιωτικότητα που θα ήθελες. Όλοι μπορούν να παρεισφρήσουν στην ιδιωτική σου ζωή. Από την άλλη είναι σπουδαίο να ζεις σε ένα τόσο όμορφο μέρος όπως η Κέρκυρα, που άλλοι ονειρεύονται να ξεκλέψουν λίγες μέρες για να έρθουν για διακοπές. Η Κέρκυρα δεν είναι μια οποιαδήποτε επαρχία. Έχεις δυνατότητες να κάνεις ιστιοπλοΐα, να περπατήσεις στη φύση, να ακούσεις εξαιρετική μουσική από τις φιλαρμονικές και τις ορχήστρες που τροφοδοτούν όλη την Ελλάδα με μουσικούς, να ταξιδέψεις, να αθληθείς, να πετάξεις και να συναντάς αρκετούς διακεκριμένους ενδιαφέροντες ανθρώπους, Έλληνες και ξένους, που καταλήγουν να ζουν εδώ μόνιμα.
Είχατε κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον για έρευνα σε πεδίο της Γαστρεντερολογίας και της ενδοσκόπησης και αν ναι το αναδείξατε και με ποιο τρόπο;
Αυτό ήταν ένα από τα trade-offs που έκανα με τον ερχομό μου στην Κέρκυρα. Η ακαδημαϊκή και ερευνητική δραστηριότητα μου έλειψαν, αλλά τα αντάλλαξα με μια ίσως καλύτερη ποιότητα ζωής. Σοβαρή έρευνα δεν είναι δυνατόν να κάνεις, όντας απομονωμένος στην επαρχία. Εντάξει, περιέγραψα πολύ πρώιμα την εικόνα της εντερικής μεταπλασίας στο στομάχι και οι εικόνες αυτές είναι ακόμα στο διαδίκτυο, επίσης ασχολήθηκα με την χρωμο-ενδοσκόπηση όταν ακόμα ήταν στα σπάργανα καθώς και με case-reports. Όμως δεν είναι αυτός ο δρόμος που ακολουθεί κανείς αν θέλει να ασχοληθεί με την έρευνα. Το μεγαλύτερο βάρος στη δουλειά μου όπως είναι επόμενο είναι το κλινικό.
Μιλήστε όμως λίγο για τη Μονάδα που λειτουργείτε και για τα κριτήρια με τα οποία επιλέξατε τους συνεργάτες σας.
Έχω πειστεί ότι η επιλογή των συνεργατών δεν πρέπει να στηρίζεται αυστηρά στα βιογραφικά, στους τίτλους και στα διπλώματα όπως συνηθίζεται. Βρίσκω πολύ σωστή την άποψη του Richard Branson που λέει ότι πρέπει να προσλαμβάνεις νοοτροπία, όχι γνώσεις. Οι γνώσεις μπορούν να αποκτηθούν και αργότερα. Η κακή νοοτροπία όμως δεν αλλάζει και αντίθετα δυσκολεύει την ομάδα.
Έχω μαζί μου εξαιρετικούς συνεργάτες. Είμαι ευγνώμων για τη βοήθεια που μου δίνουν, για τις ιδέες που συμβάλουν, για το υπέροχο κλίμα που έχουμε και για την απόλυτη αφοσίωση στο σκοπό και στους αρρώστους μας.
Τι θα λέγατε στους νεώτερους γαστρεντερολόγους που ξεκινούν τώρα στην ιδιωτική ιατρική;
Όταν ξεκινάς μια καριέρα σαν ιδιώτης πρέπει να ξέρεις ότι θα χρειαστούν τουλάχιστον 5 χρόνια για να σε μάθουν και να καθιερωθείς. Πρέπει να έχεις υπομονή. Δεν υπάρχουν πολλά κόλπα για να κόψεις δρόμο. Μόνον η σταθερά καλή δουλειά, το ενδιαφέρον για τους αρρώστους και η συνεχής ενημέρωση χτίζουν στέρεες βάσεις.
Ακούω για διάφορους φιλόδοξους ή ανυπόμονους που προσπαθούν να πετύχουν δίνοντας ποσοστά σε ιατρούς για να τους στέλνουν ενδοσκοπήσεις. Αυτό εκτός από αντιδεοντολογικό δεν είναι και έξυπνο. Αν πελάτης σου -δεν μ’ αρέσει αυτή η λέξη αλλά εδώ ταιριάζει- είναι ο ιατρός και όχι ο άρρωστος, τότε γίνεσαι πολύ ευάλωτος. Γιατί μόλις βρεθεί κάποιος άλλος που θα δώσει μεγαλύτερα ποσοστά, θα χάσεις όλους τους ασθενείς σου. Η σχέση που πρέπει να επιδιώκει ο ιατρός είναι απευθείας με τον άρρωστο.
θα πρότεινα επίσης στους νεώτερους να συνασπιστούν σε μεγαλύτερες ομάδες και να μοιράζονται έξοδα, υποδομές εργασίας και γνώσεις για να αντέξουν στο μέλλον.
Η δημιουργία εταιρειών είναι αυτό που προχώρησε τις κοινωνίες μας σε όλους τους τομείς. Δεν θα μπορούσαμε να φτιάξουμε αυτοκίνητα, ενδοσκόπια ή προχωρημένη ιατρική αν υπήρχαν μόνον μοναχικοί σιδηρουργοί, τεχνικοί ή ιατροί. Η συλλογική εργασία είναι το μέλλον, η μοναχική είναι το παρελθόν.
Ποια ήταν η δυσκολότερη στιγμή στην καριέρα σας;
Οι δυσκολότερες στιγμές όσων ενδοσκοπούν είναι οι επιπλοκές που αναπόφευκτα συμβαίνουν στις επεμβατικές ενδοσκοπήσεις. Οι στατιστικές περιμένουν στη γωνία και είναι αμείλικτες. Μετά από κάποιο αριθμό περιστατικών δεν μπορεί παρά να συμβούν κάποιες επιπλοκές. Όπως όλοι, έχω και εγώ περάσει δύσκολες και στρεσαρισμένες στιγμές προσπαθώντας να τις ανατάξω και να τις αντιμετωπίσω. Αλλά έτσι παίζεται αυτό το παιχνίδι και είναι μέρος από τη δουλειά μας.
Αυτό με έσπρωξε να ασχοληθώ με το ιατρικό λάθος και να εμβαθύνω στο πώς χτίζεται. Επίσης με έκανε να αντιληφθώ ότι υπάρχει πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια γαστρεντερολογία και ότι δεν πρέπει να κάνεις στο ιατρείο περισσότερα από όσα είναι ασφαλή. Έξω από το νοσοκομείο πρέπει να είσαι διπλά προσεκτικός. Σαν νέος ενδοσκόπος τείνεις να ξεπερνάς τα όρια, γιατί έχεις πάντα το άγχος να αποδείξεις στον εαυτό σου αλλά και στους άλλους πόσο καλός είσαι και να επιβεβαιώσεις ότι μπορείς να τα κάνεις όλα.
Πέστε μας για τα ιατρικά λάθη. Έχετε κάνει αρκετές ομιλίες για το θέμα αυτό σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Ιωάννινα, Κρήτη και αλλού. Πρόσφατα μάλιστα κάνατε μια ομιλία σε συνέδριο στον Άρειο Πάγο…
Σε ένα συνέδριο της ΕΓΕ στη Θεσσαλονίκη, νομίζω γύρω στο 2003-2004, σε συνεννόηση με τον Αντώνη Ζερβακάκη, που ήταν τότε πρόεδρος της ΕΠΕΓΕ, σκεφτήκαμε να μιλήσουμε για τα ιατρικά λάθη. Στο στρογγυλό τραπέζι ήταν διάφοροι αξιόλογοι ομιλητές όπως ο πρόεδρος του Αρείου Πάγου, διακεκριμένοι δημοσιογράφοι και νομικοί. Από πλευράς ιατρών είχα αναλάβει να παρουσιάσω τη δική μας πλευρά. Όχι την ποινική πλευρά , αλλά πώς μπορεί να γίνει ασφαλέστερη η ιατρική, πώς χτίζονται και πώς μπορούν να προλαμβάνονται τα ιατρικά λάθη, πώς αμβλύνονται οι συνέπειες. Ήταν μια σημαντική ευκαιρία για να ξεκαθαρίσω τις απόψεις μου. Κατά σύμπτωση πριν από 2-3 χρόνια είχε ξεκινήσει στην Αμερική η μεγάλη συζήτηση για τα ιατρικά λάθη μετά από την παρουσίαση της ιστορικής έκθεσης του ΙΟΜ που επιγραφόταν “To err is human”, που αποδείκνυε ότι ο αριθμός των θανατηφόρων ιατρικών λαθών είναι πολύ μεγαλύτερος από όσο νομίζαμε. Αυτό με βοήθησε για να ξανασκεφτώ αρκετά πράγματα και διαδικασίες που έπρεπε να διορθωθούν. Η εμπειρία αυτή ήταν καθοριστική και η νοοτροπία αυτή έχει ενσωματωθεί στη δουλειά μας. Είναι κρίμα που η πολιτεία ακόμα δεν έχει ενδιαφερθεί για το θέμα αυτό .
Τι άλλαξε στον τρόπο που ασκείτε την ιατρική μετά από τόσα χρόνια;
Άλλαξε ο τρόπος αντιμετώπισης των αρρώστων. Κάποια μέρα εμφανίστηκε στο ιατρείο μου ένας ηλικιωμένος συνταξιούχος μαζί με την γυναίκα του. Πάνω από 85 ετών και οι δύο, συρρικνωμένοι, στραπατσαρισμένοι από τις κακουχίες της ζωής και χωρίς παιδιά. Μου είπε το εξής : “Γιατρέ, ξέρω ότι εσύ βλέπεις τη γυναίκα αυτή σαν μια οποιαδήποτε ασήμαντη σταφιδιασμένη γριούλα που σε λίγο θα πεθάνει. Αλλά για μένα είναι όλη μου η ζωή. Σε παρακαλώ φρόντισέ την όπως θα φρόντιζες κάποιον πολύ σημαντικό άνθρωπο”. Αυτό ακριβώς είναι που άλλαξε με τα χρόνια μέσα μου. Κατάλαβα ότι είναι όλοι εξίσου σημαντικοί για τους εαυτούς τους.
Συνειδητοποίησα πράγματα αυτονόητα που με την πίεση της δουλειάς μπορεί να τα ξεχνάμε, όπως ότι όλοι έχουν την ίδια αγωνία για το παιδί τους, το σύντροφό τους, τους γονείς τους και ότι δεν μπορείς να τους χειρίζεσαι σαν “περιστατικά”. Κάνω ιδιαίτερη προσπάθεια για να αφιερώνω περισσότερη ώρα σε όλους, ακόμα και αν έχουν λειτουργικά ενοχλήματα, προσπαθώ να παρακολουθώ την εξέλιξή τους και να ενδιαφέρομαι για τους ίδιους και αυτούς που είναι γύρω τους.
Κατά καιρούς στη στήλη σας “Εξωσκοπήσεις” στο περιοδικό μας, είχατε εκφράσει επιφυλάξεις για κάποια πράγματα που είναι κοινά αποδεκτά. Μπορείτε να αναφερθείτε σε μερικά από αυτά που θεωρείτε σημαντικά;
Αντιλαμβάνομαι την ανάγκη να κατανέμονται τα χρήματα για την υγεία ορθολογικά. Αλλά ο τρόπος που χρησιμοποιείται η έννοια του cost-effective, μπορεί να καταλήξει να βάζει τα χρήματα πάνω από τη ζωή των ανθρώπων.
Υποστήριξα ότι η έναρξη screening για καρκίνο παχέος εντέρου που σήμερα είναι στα 50 θα έπρεπε να κατέβει στα 45 προκειμένου να βρίσκουμε προκαρκινικές βλάβες, πολύποδες και όχι καρκίνους. Αλλά πρέπει να εναρμονίσουμε την πρακτική μας με το ότι η καμπύλη συχνότητας καρκίνου παχέος εντέρου έχει μετακινηθεί σε νεώτερες ηλικίες πια. Τα 13,4% των περιστατικών στις ΗΠΑ είναι νεώτερα από 50 ετών (SEER 2009-2013).
Επίσης υποστήριξα ότι ο χρόνος επανάληψης της αρνητικής κολονοσκόπησης θα πρέπει να είναι τα 5 χρόνια και όχι τα 10. Τα δεδομένα λένε ότι χάνουμε μέχρι και το 28% των πολυπόδων στις προληπτικές κολονοσκοπήσεις, ότι ένας πολύποδας προλαβαίνει να εξαλλαγεί στα 6 χρόνια και ότι το 6-9% αυτών που παθαίνουν καρκίνο παχέος εντέρου είχαν αρνητικές κολονοσκοπήσεις την προηγούμενη 5ετία. Αυτά όλα λένε ότι τα 10 χρόνια αφήνουν ένα μεγάλο παράθυρο με πολλούς εκτεθειμένους στην τύχη τους. Μπορεί να είναι cost-effective να “την παθαίνουν οι άλλοι”, αλλά δεν είναι ηθικά σωστό για έναν ιατρό να σκέφτεται έτσι. Άλλο πράγμα το πώς σκέφτεται η ασφαλιστική εταιρεία. Η κολονοσκόπηση έχει τις αδυναμίες της, όσο και αν μας ενοχλεί αυτό. Μέχρι να μπορέσουμε με κάποιους δείκτες να επιλέγουμε τους επικίνδυνους για να πάθουν καρκίνο, ας είμαστε λογικοί και πιο ταπεινοί.
Επίσης διαφώνησα με την άκριτη υιοθέτηση ξένων κατευθυντήριων οδηγιών, όπως έγινε με τις Ελληνικές οδηγίες για screening για καρκίνο παχέος εντέρου, όπου έγινε αποδεκτός ο συνδυασμός ορθοσιγμοειδοσκόπησης και Hb κοπράνων. Υποστήριξα ότι αυτό είναι λάθος. Είναι σαν να κάνεις μαστογραφία στον ένα μόνον μαστό, θα έχεις στατιστικά σημαντική μείωση του καρκίνου, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι ικανοποιητικό απλά και μόνον επειδή είναι στατιστικά σημαντικό. Αν ελέγξεις όλο το έντερο θα έχεις ακόμα πιο καλά αποτελέσματα από το να ελέγξεις το αριστερό μόνον. Όσο για την Hb κοπράνων, η ευαισθησία της είναι 65% στα τρία δείγματα και η συμμόρφωση για ετήσια εφαρμογή 13%. Είναι λογικά πράγματα αυτά;
Νομίζετε ότι υπάρχει κάποιο πρόβλημα με την έννοια του στατιστικά σημαντικού;
Διερωτώμαι αν οτιδήποτε “στατιστικά σημαντικό” είναι έτοιμο για να εφαρμοστεί κλινικά. Ο νόμος της βαρύτητας είναι ένας σοβαρός νόμος που δεν μπορείς να παραγνωρίσεις. Αφήνεις 100 φορές ένα ποτήρι να πέσει και πέφτει κάτω και τις 100. Δεν πέφτει 60% ενώ πηγαίνει προς τα πάνω 40%, γιατί αν συμβαίνει αυτό δεν ισχύει ο νόμος της βαρύτητας. Αν όμως μιλήσεις για κάποια φάρμακα ή για κάποιες θεραπείες θα δεις ότι πολύ συχνά η διαφορά από placebo είναι αυτής της κατηγορίας. 60-60 σημαίνει ότι ίσως έχεις ανακαλύψει ένα μικρό μέρος από τον μηχανισμό, αλλά σίγουρα δεν τον ξέρεις όλον. Το συγκεκριμένο εύρημα θα μπορούσε να μην είναι αξιόλογο και έτοιμο για κλινική εφαρμογή, θέλει πολύ σκέψη. Αυτή η στρέβλωση μερικώς θα περιοριστεί αν αρχίσουν να δημοσιεύονται και οι αρνητικές εργασίες. Φαίνεται ότι υπάρχει βούληση από μερικά μεγάλα περιοδικά για να αρχίσει κάτι τέτοιο. Τώρα νομιμοποιείται η χρήση κάποιων φαρμάκων ή μεθόδων γιατί δημοσιεύεται μόνον η εργασία που βρήκε κάποια στατιστικά σημαντική διαφορά, ενώ δεν γνωστοποιούνται οι 25 που δεν βρήκαν. Βλέπουμε άχρηστες θεραπείες, φάρμακα και οδηγίες να κυκλοφορούν και να ταλαιπωρούν ανθρώπους ενώ είναι βασισμένες σε τέτοιου είδους αμφίβολες και διαβλητές τεκμηριώσεις.
Επίσης άλλη σοβαρή παράλειψη στις σημερινές μελέτες είναι το ότι δεν συνυπολογίζεται ο ψυχικός παράγων, άγχος – στρες, στην εκτίμηση της βαρύτητας ή της πρόγνωσης μιας πάθησης. Πώς μπορεί να υπολογίζεις το ρίσκο εμφράγματος με βάση τις βιοχημικές εξετάσεις, την αρτηριακή πίεση, το βάρος σώματος ή τον διαβήτη και να παραλείπεις έναν τόσο καθοριστικό παράγοντα όπως το στρες; Δεν είναι περίεργο που στη ν. Crohn, όπου ξέρουμε ότι η κύρια αιτία υποτροπής είναι το στρες, δεν έχουμε συνηθίσει να το θεραπεύουμε κατά προτεραιότητα ή να ασχολούμαστε με αυτό; Μοιάζει να μας ταλαιπωρούν ακόμα τα κατάλοιπα του Διαφωτισμού, που θεωρούσε ότι η ψυχή ήταν μια ξεχωριστή οντότητα που συμβίωνε πρόσκαιρα μέσα στο σώμα.
Πέστε μου μερικά βιβλία που αγαπήσατε και θα συνιστούσατε να διαβάσουν οι αναγνώστες μας.
Ένα σπουδαίο βιβλίο είναι το Thinking, fast and slow του νομπελίστα Daniel Kahneman. Μιλάει για τη λογική μας και για τον τρόπο που αυτή στρεβλώνεται από τις υποκειμενικές εντυπώσεις μας.
To A short treatise on the Great Virtues, του Andre Comte-Sponville είναι επίσης πολύ ενδιαφέρον βιβλίο γιατί αναλύει και εμβαθύνει στις βασικές αρετές.
Ένα άλλο σημαντικό παλαιότερο βιβλίο είναι το Getting to yes των Ury, Fisher, Patton που είναι ένα από τα κλασσικά αναγνώσματα και βοηθάει να λύνεις διαφορές με έναν πιο έξυπνο και αποτελεσματικό τρόπο, χωρίς βία.
Έχετε διατελέσει Πρόεδρος του Ιατρικού Συλλόγου Κέρκυρας, Πρόεδρος της Ιατροχειρουργικής Εταιρείας Κέρκυρας που είναι από τις παλαιότερες ιατρικές εταιρείες στην Ελλάδα και εκπρόσωπος της ΕΠΕΓΕ στην UEMS . Τι σας έμεινε από όλα αυτά;
Οι πρόεδροι των Ιατρικών Συλλόγων δεν έχουν εξουσία για να επιβάλλουν αυτά που διαπιστώνουν ότι πρέπει να αλλάξουν. Η αρμοδιότητα εφαρμογής του νόμου ανήκε παλαιότερα στις Νομαρχίες, και τώρα στις Περιφέρειες. Όμως τα πολιτικά παιχνίδια και οι αδιαφανείς συναλλαγές που χαρακτηρίζουν όλη την πολιτική ζωή του τόπου εμπόδιζαν κάθε προσπάθεια επιβολής μιας σύννομης λειτουργίας των εποχιακών τουριστοιατρείων, των ιδιωτικών κλινικών, του νοσοκομείου και των ιατρείων γενικότερα. Κατά τη διάρκεια της προεδρικής θητείας μου υπήρχε τέτοια αντίσταση από τους εκπροσώπους του κράτους, που σε αποκάρδιωνε και στο τέλος εμπόδιζε πολλές από τις προσπάθειες που κάναμε. Παρόλα αυτά νομίζω ότι κάναμε αρκετά πράγματα στον ΙΣΚ την εποχή εκείνη.
Ο ρόλος του ΠΙΣ επίσης ήταν πολύ άσχημος όλα τα χρόνια. Ο ΠΙΣ εκτός του ότι ποτέ δεν ηγήθηκε της αναμόρφωσης του συστήματος υγείας, δεν είχε ποτέ θετικές προτάσεις ή ακριβέστερα δεν είχε προτάσεις. Μόνον αρνητισμό για οποιαδήποτε αλλαγή εκδήλωνε όλα τα χρόνια. Αυτό κατέληγε πάντα στο να επιδιώκει να διαιωνίζεται η υφιστάμενη κατάσταση, έστω και αν είναι αποτυχημένη.
Από την UEMS παραιτήθηκα μετά από 2 χρόνια αφότου μου έκανε την τιμή η ΕΠΕΓΕ να με επιλέξει εκπρόσωπο. Ο λόγος είναι ότι έβλεπα ότι σχεδόν όλοι οι εκπρόσωποι των κρατών μελών έρχονταν στις συνεδριάσεις εντελώς απροετοίμαστοι και έλεγαν ότι σκαρφίζονταν εκείνη τη στιγμή. Μου είχαν αναθέσει τη Διεύθυνση Ανταλλαγών, πράγμα τιμητικό για την Ελλάδα που την εποχή εκείνη ήταν μια πολλά υποσχόμενη χώρα. Οι σύνοδοι εργασίας θύμιζαν περισσότερο κοινωνικές συναντήσεις παρά συνεδριάσεις εργασίας. Η εντύπωση που αποκόμισα είναι ότι η UEMS είναι μια πολύ χαλαρή οργάνωση και δεν επιθυμούσα να ξοδεύω χρόνο γι αυτήν.
Πέστε μας για μια στάση ζωής που σας έχει κάνει εντύπωση και έχει κάτι να διδάξει γενικότερα.
Πρόσφατα διάβαζα το βιβλίο Long walk to Freedom του Nelson Mandela. Είναι ένα αρκετά βαρετό βιβλίο με πολλά ονόματα και λεπτομέρειες, αλλά κάθε τόσο έχει μερικές ενδιαφέρουσες σκέψεις. Στον πρόλογο ο B.Clinton αναρωτιέται πώς ο Mandela μπόρεσε να υιοθετήσει αυτή τη στάση συμφιλίωσης και λήθης για το παρελθόν του apartheid που τον είχε φυλακίσει “Πες μου στ’ αλήθεια. Όταν αναχωρούσες από τη φυλακή μετά από 27 χρόνια , βρίσκοντας ξανά την ελευθερία σου, δεν τους μισούσες όλους αυτούς που σε φυλάκισαν και σου στέρησαν την ελευθερία;”.
O Μοντέλα απαντάει “Απολύτως τους μισούσα, γιατί με φυλάκισαν για τόσο μεγάλο διάστημα. Με κακοποίησαν. Δεν είδα τα παιδιά μου να μεγαλώνουν. Έχασα τον γάμο μου και τα καλύτερα χρόνια της ζωής μου. Ήμουν θυμωμένος. Και ήμουν φοβισμένος, γιατί δεν ήμουν ελεύθερος για τόσο μεγάλο διάστημα. Αλλά όπως πλησίαζα για να επιβιβαστώ στο αυτοκίνητο που με περίμενε έξω από τη φυλακή, διαπίστωσα ότι αν συνέχιζα να τους μισώ τη στιγμή που θα περνούσα την πόρτα της φυλακής, θα συνέχιζα να τους κουβαλάω μαζί μου. Ήθελα να απαλλαγώ από αυτούς”. Έκοψε το νήμα και τους άφησε πίσω του, στη φυλακή. Νομίζω ότι είναι μια μεγαλειώδης, μεγαλόψυχη αλλά και λυτρωτική σκέψη για να αφήνεις πίσω σου κάποιες μίζερες τραυματικές εμπειρίες, ώστε να μπορείς να ζήσεις θετικά τη ζωή σου.
Πώς βιώνετε τη σύγχρονη κοινωνικοοικονομική περιπέτεια που περνά ο τόπος;
Η αποτυχία της χώρας χτιζόταν επί πολλά χρόνια. Όλοι το βλέπαμε, αλλά κάναμε ότι δεν το βλέπαμε. Ίσως γιατί είχαμε την αίσθηση ότι δεν αναστρέφεται η εκτεταμένη σαθρή νοοτροπία συναλλαγών μεταξύ από τους πολιτικούς, τα κόμματα, τους συνδικαλιστές και τους πολίτες.
Προβληματίζομαι με τον τρόπο που σκέφτονται και αποφασίζουν οι συμπολίτες μας ακόμα και τώρα, που είναι όλα φανερά. Είναι επίσης απογοητευτική η ανεπάρκεια των λαλίστατων ηγετών μας.
Είμαστε μια χρεοκοπημένη επιχείρηση που κρατιέται στη ζωή τεχνητά, με δανεικά. Δεν πιστεύω ότι μπορεί να μας δανείζουν για πάντα και δεν έχω ακούσει κάποια πειστική απάντηση στο ερώτημα “τι είναι αυτό που μπορεί να μας γλυτώσει από τη χρεοκοπία”.
Εντύπωση κάνει και ο τρόπος που γίνεται η πολιτική συζήτηση στην Ελλάδα. Χωριστήκαμε σε μνημονιακούς και αντι-μνημονιακούς, αντί να χωριστούμε σε αυτούς που ήταν υπέρ της λήψης δανείου και αυτούς που ήταν κατά. Η λήψη δανείου ήταν το πραγματικό ζήτημα. Δάνεια ζητήσαμε, όχι μνημόνια. Το μνημόνιο είναι η συμφωνία που περιέχει τους όρους με τους οποίους σου δίνεται το δάνειο. Εστιάζοντας στο δάνειο θα είχαμε κάνει την ουσιαστική συζήτηση που δεν έγινε: Γιατί δεν μας φθάνουν τα χρήματα; Ποιοι σπαταλούν, ποιοι παίρνουν πρόωρες συντάξεις, ποιοι έχουν ασφάλιση και σύνταξη χωρίς να πληρώνουν ασφάλιστρα, ποιοι είναι οι όροι του δανείου, πώς θα μοιραστούμε τα βάρη;
Είναι δύσκολο να πιστέψω ότι κανένας δεν σκέφτηκε αυτήν την προσέγγιση και γι’ αυτό αναρωτιέμαι μήπως όλοι θέλουν να αποφύγουν τη συζήτηση αυτή.
Δεν ξέρω τον χρόνο της επίσημης χρεοκοπίας, γιατί το πιστωτικό σύστημα μπορεί και στρεβλώνει την πραγματική οικονομία.
Στο τέλος, στον τόπο αυτό θα γεννηθεί αναγκαστικά κάτι άλλο, μάλλον όχι τόσο ευχάριστο, χαλαρό, βολικό και εύκολο όσο η μεταπολεμική Ελλάδα, θα πρέπει να είναι σκληρό και πειθαρχημένο για να αντέξει στο επιθετικό κλίμα των καιρών μας και για να τιθασεύσει το σημερινό ρεμπελιό. Η ιστορία δεν επιφυλάσσει υποχρεωτικά ένα happy-end. Πρέπει να εγκαταλειφθεί το όνειρο για εύκολες χαριστικές λύσεις, αν θέλουμε να αποτρέψουμε ένα unhappy-end.
Έως τότε, δεν μένει παρά να αρμενίζουμε τα κύματα όπως έρχονται, προσπαθώντας να φρενάρουμε την κατηφόρα. Ενδιάμεσα όμως δεν πρέπει να παραλείπουμε να απολαμβάνουμε όλα αυτά που ακόμα μας χαρίζει ο υπέροχος και ξεχωριστός τόπος στον οποίο ζούμε …