Στο σημερινό τεύχος του περιοδικού φιλοξενούμε τη γνωστή στη Γαστρεντερολογική κοινότητα λόγω της μακροχρόνιας ενασχόλησής της με την ιστοπαθολογία του Γαστρεντερικού και του Ήπατος Ιωάννα Δελλαδέτσιμα Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Παθολογικής Ανατομικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Η Ιωάννα Δελλαδέτσιμα είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Παθολογικής Ανατομικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Πτυχιούχος και διδάκτορας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Muenster στη Γερμανία, ειδικεύτηκε στη Παθολογική Ανατομική στην Ελλάδα. Ως ειδικευμένη εργάστηκε στο Εργαστήριο του Λαϊκού Νοσοκομείου ως Επιμελήτρια (1983-2002) και Διευθύντρια του Εργαστηρίου (2002-2008)
Έχει εξειδικευτεί στην Ιστοπαθολογία του Ήπατος και του Ηπατικού Μοσχεύματος στην Κοπεγχάγη 1985/86 και το Παρίσι 1992. Το αντικείμενο της διδασκαλίας της είναι σε προπτυχιακό επίπεδο η ιστοπαθολογία και παθοφυσιολογία των ηπατικών νόσων, οι μηχανισμοί ανοσίας και αυτοανοσίας, ανοσοανεπάρκειες και μεταμόσχευση και σε μεταπτυχιακό η ιστοπαθολογία του ηπατοκυτταρικού καρκινώματος, οι μηχανισμοί διήθησης – μετάστασης και τα προγονικά καρκινικά κύτταρα.
Είναι μέλος Συντακτικής Επιτροπής διεθνών περιοδικών, κριτής εργασιών της Ευρωπαϊκής Γαστρεντερολογικής Εβδομάδος (UEGW) (2013-15), και Συντονίστρια της Ομάδας Πεπτικού της Ελληνικής Εταιρείας Παθολογικής Ανατομικής (2004-6 & 2011-2015), ενώ διετέλεσε μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής της Εταιρείας (2010-14) και εκπρόσωπος στο ευρωπαϊκό δίκτυο διασφάλισης ποιότητος της βιοψίας ήπατος.
Έχει πλούσιο επιστημονικό έργο με πλήθος άρθρων δημοσιευμένων σε ξένα και ελληνικά περιοδικά, κεφαλαίων σε βιβλία, οργάνωση και συμμετοχή σε επιστημονικά Συνέδρια, κλπ.
Κα Δελλαδέτσιμα είστε μια Παθολογοανατόμος πολύ γνωστή στην Γαστρεντερολογική Κοινότητα τόσο για την μακροχρόνια ενασχόλησή σας με την ιστοπαθολογία των νοσημάτων του Γαστρεντερικού Σωλήνα και του Ήπατος αλλά και για την άρτια επιστημονική σας κατάρτιση. Η μακρά διαδρομή σας χαρακτηρίζεται από βαθειά γνώση, μετριοπάθεια, εμπειρία και εξειδίκευση, στοιχεία πολύ σημαντικά για τον Γαστρεντερολόγο. Είναι συνεπώς εύλογοι οι λόγοι που οδήγησαν στην επιλογή να μας παραχωρήσετε αυτή τη συνέντευξη για την οποία σας ευχαριστώ θερμά.
Θα ήθελα να ξεκινήσω από την επιλογή ειδικότητας, γιατί Παθολογική Ανατομική;
Η επιλογή της συγκεκριμένης ειδικότητας έγινε κυρίως λόγω της αμεσότητας με το διαγνωστικό αντικείμενο. Κάτω από το μικροσκόπιο βλέπεις την ίδια τη νόσο, αναγνωρίζεις τα χαρακτηριστικά της και αναζητάς την παθογένεια. Η στενή αυτή σχέση με τη νόσο σε συνάρτηση με τις κλινικές εκδηλώσεις καθιστά τον ρόλο της Παθολογικής Ανατομικής ιδιαίτερα απαιτητικό, εάν μάλιστα λάβουμε υπόψη ότι η ιστολογική εξέταση είναι το καταληκτικό και το πλέον αξιόπιστο διαγνωστικό μέσο.
Επίσης, δεν μπορώ να παραγνωρίσω την επίδραση της εικόνας με την ιδιάζουσα αισθητική και τις άπειρες συνιστώσες της, που καθημερινά σε εισάγει σε ένα μικρόκοσμο με απαιτήσεις σύνθετης νοητικής προσέγγισης.
Η προπτυχιακή σας εκπαίδευση έγινε στην πόλη Munster της Γερμανίας που ανήκει στο κρατίδιο της βόρειας Ρηνανίας Βεστφαλίας. Αναζητώντας διαπίστωσα ότι το Πανεπιστήμιο της πόλης ιδρύθηκε το 1780 και ο πληθυσμός της είναι 300000 κάτοικοι εκ των οποίων 55000 φοιτητές προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί. Σήμερα είναι αναγνωρισμένο κέντρο στην Ευρώπη για την αριστεία στην εκπαίδευση και την έρευνα, ενώ φωτογραφίες στο διαδίκτυο αναδεικνύουν ένα πραγματικά πολύ όμορφο τόπο. Μιλήστε μας λίγο για την εμπειρία σας από την περίοδο εκείνη…
Πράγματι το Μuenster έχει ένα από τα μεγαλύτερα και παλαιότερα πανεπιστήμια της Γερμανίας. Είναι μια ιστορική πόλη γνωστή από τον Μεσαίωνα κυρίως από το κίνημα της αίρεσης των Αναβαπτιστών, ενώ στο Μuenster υπογράφτηκε η Συνθήκη της Βεστφαλίας που έθεσε τέλος στον τριακονταετή πόλεμο. Το ιστορικό παρελθόν της πόλης αποτυπώνεται στις ρωμανικής και γοτθικής αρχιτεκτονικής εκκλησίες της και στο ιστορικό κέντρο, το οποίο σημειωτέον καταστράφηκε στον Β’ παγκόσμιο πόλεμο και αποκαταστάθηκε πλήρως. Το Μuenster θα έλεγα ότι είναι μια πόλη που σέβεται το παρελθόν της, ενώ το παρόν της έχει τη σφραγίδα του μέτρου και του πολιτισμού με χρώμα και ρυθμούς ζωής επηρεασμένους από την πληθώρα των φοιτητών. Οι αναμνήσεις από τα φοιτητικά μου χρόνια τώρα πια μου προκαλούν θλίψη, βλέποντας καθημερινά την προκλητικά υποβαθμισμένη ζωή των φοιτητών στην Ιατρική Σχολή της Αθήνας και διαβλέποντας παράλληλα τις δικές τους μίζερες μελλοντικές αναμνήσεις με αποτυπωμένες τις ματαιώσεις αυτών που δικαιούνταν και ποτέ δεν έλαβαν.
Υπήρξαν σκέψεις να σταδιοδρομήσετε εκεί;
Άλλο η φοιτητική ζωή, που δε νομίζω ότι διαφέρει ιδιαίτερα στα περισσότερα ευρωπαϊκά Πανεπιστήμια, και άλλο η επαγγελματική και κοινωνική ζωή στη Γερμανία. Παρά την εξοικείωση μου με τη γερμανική κουλτούρα και νοοτροπία από τα μαθητικά μου χρόνια στη Γερμανική Σχολή Αθηνών, ποτέ δεν έπαψα να αισθάνομαι ξένη σε ξένη χώρα. Η παραμονή μου ήταν συνυφασμένη με το αίσθημα της προσωρινότητας και με τη ψυχολογία του επισκέπτη. Αφενός οι δεσμοί με την οικογένειά μου και αφετέρου η σχεδόν μοιρολατρική σχέση ζωής με την «πατρίδα» προκαθόρισαν την επιστροφή μου στην Ελλάδα.
Πιστεύετε ότι ο Παθολογοανατόμος θα πρέπει να περιορίζεται στην μελέτη στο μικροσκόπιο και την διατύπωση της γνωμάτευσής του η να έχει προσωπική επαφή με τον ασθενή;
Η Παθολογική Ανατομική είναι μια ειδικότητα, στην οποία η σχέση με τον ασθενή είναι έμμεση και δεν παρακάμπτει τον κλινικό γιατρό. Παρ΄όλα αυτά η προσωπική επαφή με τον ασθενή συχνά δεν μπορεί να αποφευχθεί, γιατί ο ασθενής έχει το δικαίωμα να αναζητήσει ο ίδιος την ιστολογική εξέταση που τον αφορά και να ενημερωθεί από τον υπεύθυνο γιατρό. Στο σημείο αυτό, οφείλω να ομολογήσω ότι υπάρχει έλλειμμα εκπαίδευσης και κοινής πρακτικής σχετικά με την επικοινωνία με τον ασθενή, ενώ τα όρια της ενημέρωσης τίθενται κατά το δοκούν. Το υπαρκτό αυτό πρόβλημα δεν μπορεί εύκολα να επιλυθεί και θεωρώ ότι πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο της Ιατρικής Ηθικής και Δεοντολογίας στο πλαίσιο της προπτυχιακής και μεταπτυχιακής εκπαίδευσης.
Aς έλθουμε τώρα στην ενδοεπικοινωνία μεταξύ των ιατρικών ειδικοτήτων, η οποία κατά κοινή ομολογία δεν είναι από τα δυνατά σημεία στην Ιατρική στην χώρα μας. Συμμερίζεστε την άποψη αυτή η και πως νομίζετε ότι λειτουργεί στην περίπτωση μας μεταξύ Παθολογοανατόμου και Γαστρεντερολόγου;
Εχετε απόλυτο δίκιο ότι η επικοινωνία και συνεργασία μεταξύ των ιατρικών ειδικοτήτων στον ελλαδικό ιατρικό χώρο πάσχει, σε σημείο που αντιβαίνει τους κανόνες της κοινής λογικής. Δεν θα προσπαθήσω να δώσω κάποια ιδιαίτερη ερμηνεία, γιατί πρόκειται για επιφαινόμενο των στρεβλώσεων της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας και άπτεται της έλλειψης συλλογικότητας.. Αυτό που θέλω να τονίσω είναι το αποτέλεσμα, το οποίο επιγραμματικά συμπυκνώνεται στην κακή ιατρική. Εστιάζοντας στην επικοινωνία εξειδικευμένων γιατρών, όπως μεταξύ γαστρεντερολόγων και παθολογοανατόμων του πεπτικού συστήματος, η γενικότερη εντύπωση που αποκομίζω από τον ευρύτερο χώρο, εξακολουθεί να απέχει από την επιθυμητή. Ειλικρινά λυπάμαι για το γεγονός ότι εξακολουθώ να αναφέρομαι στα αυτονόητα. Δεν είναι δυνατόν ειδικευμένοι γιατροί να μην κατανοούν ότι η ιστοπαθολογία του ΓΕΣ και του ήπατος ανήκει στην Κλινική Παθολογική Ανατομική (clinical pathology) και είναι άρρηκτα δεμένη με την κλινική. Δεν είναι δυνατόν να παραβλέπουν τα διαγνωστικά λάθη, που μπορεί να προκύψουν και να μην επιδιώκουν τον εμπλουτισμό της εμπειρίας τους και του επιστημονικού τους επιπέδου.
Eχετε αισθανθεί αρνητικά η απογοητευτεί από αυτή τη σχέση; Έχετε βιώσει το αίσθημα ότι ο ρόλος σας υποβαθμίζεται;
Η απογοήτευση δεν προκύπτει από προσωπικά βιώματα. Οφείλω να ομολογήσω ότι η συνεργασία μου με τους γαστρεντερολόγους και τους ηπατολόγους του Λαϊκού Νοσοκομείου ήταν πάντα άριστη, ιδιαίτερα ως προς το καθημερινό κλινικό έργο. Ομως δεν παραγνωρίζω, ότι κατέβαλα κάθε δυνατή προσπάθεια όχι μόνο να μην υποβαθμισθεί αλλά και να ενισχυθεί ο ρόλος μου στη μάχιμη ιατρική και πιστεύω ότι τα κατάφερα,
Πως κρίνετε τις παθολογοανατομικές γνωματεύσεις που αφορούν ασθενείς με Γαστρεντερολογικά προβλήματα. Υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης και πως μπορούν τα δύο μέρη να συμβάλλουν σε αυτό;
Νομίζω ότι υπάρχουν ανισότητες μεταξύ των διαφόρων εργαστηρίων. Ο πρώτος και κυριότερος λόγος είναι το επίπεδο εκπαίδευσης και η απουσία εξειδίκευσης. Ο δεύτερος λόγος, είναι η μη ουσιαστική συνεργασία με τους γαστρεντερολόγους και η υποβάθμιση των κλινικοεργαστηριακών συναντήσεων, δραστηριότητες που θα ανεδείκνυαν τις σύγχρονες απαιτήσεις του αντικειμένου.
Θεωρώ αναγκαία τη δημιουργία κέντρων αναφοράς για ειδικά νοσήματα και προβληματικά περιστατικά, με δυνατότητα εξειδίκευσης στην ιστοπαθολογία του ΓΕΣ και του Ηπατος. Η πρόταση αυτή εμπίπτει στις αρμοδιότητες των δύο Επιστημονικών Εταιρειών, οι οποίες οφείλουν επιπλέον να προωθήσουν και να ενισχύσουν τις μετεκπαιδεύσεις.
Έχετε παρακολουθήσει και συμμετάσχει ενεργά σε πολλά Πανελλήνια Γαστρεντερολογικά Συνέδρια. Θέλω να κρίνετε το θεσμό με έμφαση στα αδύνατα σημεία που κατά τη γνώμη σας υπάρχουν και πως αυτά μπορούν να βελτιωθούν…
Ως συνέχεια των όσων έχω ήδη αναφέρει, θα επικεντρωθώ στη συμμετοχή των Παθολογοανατόμων στα Γαστρεντερολογικά Συνέδρια. Ομολογουμένως, τα τελευταία χρόνια υπάρχει σταθερά συμμετοχή με την καθιέρωση της παθολογοανατομικής στρογγυλής τράπεζας. Η δική μου η άποψη είναι ότι ως συναφής ειδικότητα θα πρέπει να έχει συστηματική εκπροσώπηση σε τράπεζες και εισηγήσεις με θέματα που άπτονται της σύγχρονης Παθολογικής Ανατομικής, όπως νοσήματα και ογκολογία Πεπτικού και ΄Ηπατος, παθογενετικοί μηχανισμοί και μοριακή βιολογία. Επίσης θεωρώ απαραίτητη τη συνδιοργάνωση μονοθεματικών επιστημονικών εκδηλώσεων μια φορά τον χρόνο.
Μιλήστε μας λίγο για σας πέραν της Ιατρικής και του Εργαστηρίου. Για προσωπικά ενδιαφέροντα και αγαπημένες ασχολίες στον ελεύθερο σας χρόνο.
Δυστυχώς ο περιορισμένος χρόνος και η κούραση δεν μου αφήνουν πολλά περιθώρια για άλλες ενασχολήσεις. Προσπαθώ να εκμεταλλευτώ τις θετικές πλευρές του αστικού κέντρου, ενώ η βόλτα του Σαββάτου στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας έχει γίνει παράδοση και πάντα επιφυλάσσει εκπλήξεις. Τα τελευταία τέσσερα χρόνια παρακολουθώ τα μαθήματα αρχαιογνωσίας και μουσικολογίας στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο και συμμετέχω στις εκπαιδευτικές αρχαιολογικές περιηγήσεις, που σταθερά μας αποκαλύπτουν ένα πρωτόγνωρο ιστορικό πλούτο. Δεν θα ήθελα να παραλείψω και την ενασχόλησή μου με τα ζώα, η οποία ελπίζω στο μέλλον να γίνει πιο ουσιαστική.
Ποια νομίζετε ότι είναι τα προσόντα που πρέπει να διαθέτει ο νέος γιατρός για να γίνει καλός Παθολογοανατόμος;
Τα προσόντα που απαιτεί αυτή η ειδικότητα, είναι οπτική αντίληψη και μνήμη, όπως και καλό θεωρητικό υπόβαθρο ιατρικών γνώσεων. Επίσης, η επιλογή της ειδικότητας θα πρέπει να είναι επιλογή συνειδητή λόγω ειδικού ενδιαφέροντος και όχι επιλογή εξ αποκλεισμού ή εξ ανάγκης.
Να επιλέξει να μείνει στην Ελλάδα η να στραφεί στο εξωτερικό με δεδομένη την κοινωνικοοικονομική κατάσταση στη χώρα;
Ο συνωστισμός στις περισσότερες ειδικότητες, το σχετικά χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης και κυρίως η δυσοίωνη προοπτική επαγγελματικής αποκατάστασης και εξέλιξης καθιστούν την επιλογή του εξωτερικού λύση ανάγκης για πολλούς νέους γιατρούς. Βέβαια, τέτοιου είδους αποφάσεις εξαρτώνται και από ατομικούς παράγοντες. Ο καθένας αποφασίζει με βάση τις φιλοδοξίες του, τις επαγγελματικές δυνατότητες, την οικονομική του κατάσταση, την ψυχολογία του, τους οικογενειακούς δεσμούς και τις υποχρεώσεις του.
Η προσωπική μου γνώμη είναι να μην εγκαταλείπεται εκ προοιμίου η προσπάθεια παραμονής στην Ελλάδα και σε κάθε περίπτωση να μην κλείνουν οι πόρτες της επιστροφής. Εύχομαι να μην αντιμετωπίσουμε μελλοντικά τις καταστροφικές συνέπειες της ερήμωσης του χώρου της Υγείας από ικανούς γιατρούς.
Αυτό που θα ήθελα να σχολιάσω, είναι οι τεράστιες ευθύνες που φέρει η δική μου γενιά για τα αδιέξοδα της σημερινής. Είναι η γενιά της μεταπολίτευσης που φρόντισε να διασφαλίσει δια βίου τα συμφέροντα της, αρχίζοντας από τη μονιμότητα και καταλήγοντας στις δια βοής εξελίξεις, κλείνοντας παράλληλα τις προσβάσεις νεότερων και ικανών γιατρών στο Δημόσιο Σύστημα Υγείας. Θεωρώ πρόκληση, ότι ενώ βιώνουμε καθημερινά την παρακμιακή αυτή κατάσταση, οι αντιστάσεις στην άρση των στρεβλώσεων εξακολουθούν να είναι σθεναρές και απουσιάζουν ακόμα και δειλές μεταρρυθμιστικές πρωτοβουλίες τόσο από το ιατρικό σώμα όσο και από την πολιτική εξουσία που έχει και την κύρια ευθύνη.
Τα τελευταία χρόνια έχετε εκφραστεί δημόσια με άρθρα σας με πολύ αρνητικό τρόπο για την κατάσταση των ελληνικών πανεπιστημίων. Δεν έχετε διστάσει να χρησιμοποιήσετε πολύ σκληρές εκφράσεις και να αποδώσετε σημαντικές ευθύνες σε όσους βρίσκονται σε θέσεις ευθύνης. Σταχυολογώ φράσεις σας όπως αναξιοκρατία, κατίσχυση ατομικών και συντεχνιακών συμφερόντων, εμμονή σε αναχρονιστικά προγράμματα σπουδών. Θέλετε να μας αναπτύξετε από το βήμα αυτό τις απόψεις σας;
Τα αποσπάσματα που παραθέτετε δίνουν το στίγμα των απόψεών μου.
Το ελληνικό Πανεπιστήμιο δυστυχώς δεν έμεινε αλώβητο από τα κοινωνικοπολιτικά δρώμενα και οδηγήθηκε προοδευτικά στην υποβάθμιση. Αναχρονιστικά προγράμματα σπουδών και εσωτερικοί κανονισμοί, ακατάλληλα συγγράμματα, υποβαθμισμένο εκπαιδευτικό έργο, αναποτελεσματική διοίκηση, αναξιοκρατία και παρατυπίες είναι μερικά παραδείγματα σοβαρής δυσλειτουργίας. Σήμερα, το ήδη προβληματικό εκπαιδευτικό μας σύστημα σπρώχνεται ακόμη μακρύτερα από τις βασικές αρχές των αντίστοιχων συστημάτων των ευρωπαϊκών χωρών από κυβερνητικές πρωτοβουλίες αντιμεταρρύθμισης, οι οποίες διακατέχονται από τη ιδεοληπτική ‘λογική’ του γκρεμίσματος και την επαναφορά του Πανεπιστημίου σε καταστάσεις υπανάπτυξης.
Μπορούν κατά τη γνώμη σας τα ΑΕΙ να ανακτήσουν τη χαμένη τιμή τους και με ποιους τρόπους και προϋποθέσεις; Αυτοκάθαρση: δυνατότητα η ουτοπία…;
Ο εκσυγχρονισμός του Πανεπιστημίου δεν μπορεί να είναι αποτέλεσμα εσωτερικών διεργασιών, γιατί ένα παγιωμένο καθεστώς περιθωριοποιεί οποιαδήποτε μεταρρυθμιστική προσπάθεια. Ο συντηρητισμός εκφράστηκε απροσχημάτιστα με την υπονόμευση και μη εφαρμογή του Νόμου Διαμαντοπούλου από τις Πρυτανικές Αρχές και τις Διοικήσεις των Σχολών.
Η αυτοδιάθεση του Πανεπιστημίου ως μέσο για οποιαδήποτε ανατροπή ανήκει προς το παρόν στη σφαίρα του εξωπραγματικού. Η λύση συναρτάται με τη θεσμική θωράκιση του δημόσιου συμφέροντος και είναι η ελληνική κοινωνία αυτή, που οφείλει διά της θεσμικής της έκφρασης, να επαναφέρει το Πανεπιστήμιο σε τροχιά εξυπηρέτησης της αποστολής του.
Τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα βρίσκεται στο επίκεντρο μιας μεγάλης κοινωνικής, οικονομικής και αξιακής κρίσης. Η κρίση αυτή έχει προκαλέσει σοβαρά προβλήματα και στο χώρο της Υγείας με τις περικοπές δαπανών, την υποβάθμιση δομών περίθαλψης, το μεγάλο πρόβλημα των ανασφάλιστων πολιτών, τις τεράστιες ελλείψεις στα Νοσοκομεία και την Παιδεία κλπ. Είστε αισιόδοξη για το μέλλον της Υγείας και για την πορεία της χώρας γενικότερα;
Η ερώτησή σας είναι μια πλήρης σκιαγράφηση της κατάστασης που επικρατεί σήμερα στη χώρα μας. Θεωρώ ότι η υπέρβαση μιας τόσο βαθιάς κρίσης δεν μπορεί εύκολα να επιτευχθεί, γιατί υπάρχει το διττό πρόβλημα του πολιτικά και κοινωνικά εμπεδωμένου λαϊκισμού και της πολιτικής ανεπάρκειας. Σε έναν πολιτισμικά και πολιτικά απαίδευτο λαό χωρίς παράδοση κοινωνικής συνείδησης, ο λαϊκισμός δεν καταπολεμάται εύκολα, γιατί γίνεται ο ίδιος ο λαός ιδεολογικός φορέας μεταλλάσσοντας κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση τους πολιτικούς εκφραστές του. Η συγκρατημένη αισιοδοξία μου έγκειται στο ότι η δεινή πραγματικότητα θα βοηθήσει στην πολιτική ωρίμανση αυτού του λαού καθιστώντας τον δεκτικό σε μια πραγματιστική, εκσυγχρονιστική πολιτική που θα άρει σιγά-σιγά τα σημερινά αδιέξοδα. Αυτή όμως είναι μια αισιόδοξη αντίληψη που θα επιβεβαιωθεί η όχι από την πραγματικότητα στο μέλλον…
Σας ευχαριστώ πολύ για την ενέργεια που διαθέσατε για να διατυπώσετε τις απόψεις σας σε κρίσιμα ερωτήματα και ελπίζω κάποια από τα μηνύματά σας να γίνουν αποδεκτά.
Θα ήθελα και εγώ να σας ευχαριστήσω ειλικρινά για τη δυνατότητα που μου δώσατε να καταθέσω την εμπειρία και τις απόψεις μου πιστεύοντας ότι τέτοιου είδους πρωτοβουλίες πάντα λειτουργούν επαγωγικά προς τη σωστή κατεύθυνση…